Đây là Hội thảo quốc tế đầu tiên về Biển Đông diễn ra tại Việt Nam, do Học viện Ngoại giao và Hội Luật gia Việt Nam phối hợp tổ chức. Hội thảo khoa học này có sự tham gia của chừng 150 đại biểu của hơn 20 nước và vùng lãnh thổ.
Nhiều đại biểu Việt Nam đã cùng tham dự. Mặc Lâm có cuộc trao đổi với hai tham dự viên là TS sử học Nguyễn Nhã và nhà ngoại giao kỳ cựu Dương Danh Dy để tìm hiểu thêm nội dung của buổi hội thảo đặc biệt này.
Từ nhiều năm nay, Việt Nam đã tổ chức vài cuộc hội thảo trong nước quy tụ các chuyên gia nhiều ngành để thảo luận vấn đề Biển Đông nhằm tìm phương hướng giải quyết những khúc mắc mà các nước láng giềng luôn đưa ra để đòi hỏi quyền lợi về tài nguyên biển, các tranh chấp chủ quyền quốc gia trong khu vực cũng như các vấn đề được xem là nhạy cảm khác.
Tầm vóc quốc tế
Buổi hội thảo quốc tế này tuy mới tổ chức lần đầu tiên nhưng nhiều người cho rằng đã phần nào đi đúng hướng nhằm tiến tới mục tiêu hòa giải, phát triển, và chia sẻ mọi chủ đề đối với các nước có tranh chấp trong vùng biển rộng lớn này. Các nước bên ngoài khu vực biển Đông như Mỹ, Nga, Anh, Pháp, Đức, Nhật, Úc hay Ấn Độ cũng gửi chuyên gia đến tham dự cho thấy tầm quan trọng chiến lược của vùng biển này đối với sự thông thương hàng hải và ổn định chính trị có ý nghĩa quan trọng như thế nào. Tiến sĩ sử học Nguyễn Nhã, một tham dự viên trong cuộc hội thảo nhận xét:
“Thứ nhất là tôi cũng thấy lý thú vì lần đầu tiên mình có một cuộc hội thảo tầm mức quốc tế và nhiều học giả các nước lớn như là Mỹ, Nga, Anh, Pháp, Đức, Ấn, Nhật,… tham gia và các nước khu vực trong đó có Trung Quốc, rất là đông đến 6 người tham dự. Người ta đặt vấn đề là trao đổi học thuật ngay từ bước đầu và tôi thấy có học giả phát biểu rằng chính trị nếu không dựa vào khoa học thì rất nguy hiểm và do đó cần có sự giúp đỡ của các nhà khoa học thì quyết định mới có thể đúng đắn.”
Vấn đề chủ quyền
Ông Dương Danh Dy, một nhà ngoại giao kỳ cựu nhận xét cuộc hội thảo đã phần nào thành công khi các đại biểu đến từ nhiều nước đưa ra các bài tham luận rất chuyên môn về chủ đề hợp tác và an ninh cho khu vực Biển Đông, tuy nhiên vấn đề chủ quyền thì ông cho rằng các nước đều tỏ ra dè dặt, ông nói:
Khi đặt vấn đề chủ quyền thì các học giả Trung Quốc cũng đưa ra các luận điệu không chính xác ví dụ như vẫn nói là Hoàng Sa tức là Tây Sa và Nam Sa là của Trung Quốc từ đời nhà Tống.
TS Nguyễn Nhã
“ Các đại biểu đến dự có những nước liên quan trực tiếp đến Biển Đông nhưng cũng có nước không liên quan gì đến biển Đông như Mỹ, Nga, Anh hay Ấn Độ,… và không phải nước nào tham dự cũng đều phát biểu về chủ quyền cả. Theo tôi thì tôi thấy chủ đề của cuộc hội thảo hôm nay chủ yếu bàn về vấn đề hợp tác và an ninh biển Đông. Còn vấn đề chủ quyền nói thẳng đấy là vần đề gay cấn nhất nhưng có lẽ vì gay cấn nên là cuộc hội thảo đầu tiên thì không thể giải quyết được. Các nước tham dự có thái độ tôi có thể gọi là tránh né.”
Đối với TS Nguyễn Nhã thì không phải hội nghị hoàn toàn bỏ qua vấn đề hết sức khó giải quyết này. Phía Việt Nam, vài tham dự viên kể cả bản thân ông cũng đã thẳng thắn đặt vấn đề chủ quyền trong cuộc hội thảo và thái độ của các nước có khác nhau, trong khi Philippines, Malaysia, Đài Loan không có ý kiến cụ thể gì thì Trung Quốc lại có thái độ như từ trước tới nay, Tiến Sĩ Nhã cho biết:
“Có những học giả đề nghị là ASEAN nên có những hợp tác chuyên ngành, và nếu có như thế thì các nhà khoa học sẽ giúp cho việc hợp tác biển Đông. Có một số tham luận viên của Việt Nam và ngay cả tôi nữa thì cũng đặt vấn đề chủ quyền. Khi đặt vấn đề chủ quyền thì các học giả Trung Quốc cũng đưa ra các luận điệu không chính xác ví dụ như vẫn nói là Hoàng Sa tức là Tây Sa và Nam Sa là của Trung Quốc từ đời nhà Tống.”
Đối với nhà ngoại giao Dương Danh Dy thì ông cho rằng cuộc hội thảo dù sao thì cũng đã tìm được tiếng nói chung và cần có thời gian để tìm đến với những đồng thuận chứ không thể ngày một ngày hai đạt được kết quả, nhất là chủ quyền, một câu hỏi không dễ dàng trả lời để mọi phía đều hài lòng, ông nói:
Các nước tham dự có thái độ tôi có thể gọi là tránh né.
Ông Dương Danh Dy
“Tôi thấy cuộc hội thảo này đã tìm được tiếng nói chung chủ yếu là giữ gìn an ninh và hợp tác. Một số đại biểu đề cập khá toàn diện từ chỗ khai thác tài nguyên, đánh bắt hải sản, nuôi trồng thủy sản đến môi trường kể cả chống cướp biển… Chủ yếu làm thế nào để biển Đông nó đừng nổi sóng. Bước đầu tôi thấy nên như vậy và tôi thấy cần có thêm nhiều cuộc hội thảo nữa, cuối cùng dần dần mới mở ra mối được chứ còn bây giờ cái chuyện biển Đông tranh cãi nó xưa như trái đất rồi làm sao mà trong một cuộc hội thảo có thể giải quyết được?”
Thái độ Trung Quốc
Trong khi bàn hội thảo còn chưa khép lại thì Bộ Ngoại Giao Việt Nam ngày hôm qua phải cử người đích thân đến đại sứ quán Trung Quốc tại Hà Nội để phản đối việc hai tàu Ngư Chính 311 và 303 đang có mặt tại quần đảo Hoàng Sa với lý do hộ tống các tàu đánh cá Trung Quốc. Khu vực Hoàng Sa vẫn còn là nơi đang tranh chấp sau khi Trung Quốc đánh chiếm của Việt Nam từ năm 1974.
Dư luận lại một lần nữa tỏ ra lo ngại trước thái độ biểu dương sức mạnh nước lớn của phương Bắc, bất kể nổ lực kiến tạo đàm phán hay ít ra là chia sẻ ý kiến trước các hoạt động có liên quan đến chủ quyền quốc gia. Trung Quốc luôn là nước chủ động tái diễn nhiều lần việc cấm đoán, bắt bớ tranh giành khu đặc quyền kinh tế biển với tất cả các nước trong khu vực chứ không riêng gì Việt Nam. Các hành động này cho thấy cuộc hội thảo quốc tế lần này khó đạt được bất cứ một thành tựu nào. May ra các nước tham dự có thể thấy rõ hơn một chút viễn cảnh xâm lược của Trung Quốc đối với khu vực Biển Đông để các nước này có cơ hội nhìn lại chính sách của mình trước một thế lực đáng kể của thế giới, tuy mới nổi lên nhưng không phải là không nguy hiểm.